Szlachtowa

Kościół w Szlachtowej

Nazwa Szlachtowa po raz pierwszy użyta przez znakomitego etnografa prof. Romana Reinfussa w 1936 roku, ze względu na znaczne różnice kulturowe i językowe tej najdalej na zachód wysuniętej wyspy łemkow­skiej.
Zwarty pas osadnictwa ruskiego na terenach Polski południowowschodniej, ciągnący się od granicy polsko-ukraińskiej, kończył się na wschodnim brzegu Popradu.
 Ruś Szlachtowską, położoną w dolinie Grajcarka zwanego dawniej Ruską Wodą i jego dopływów - potoków Czarnej i Białej Wody, oddzielały od Łemkowszczyzny góry i tereny leśne należące do Piwnicznej.
Najdalej na wschód wysunięta Biała Woda była oddalona o 14 kilometrów w linii powietrznej od najbliższej wsi łemkowskiej: Zubrzyka n. Popradem.
Niewielka natomiast odległość dzieliła mieszkańców tej enklawy od ruskich wsi położonych po stronie Słowacji, na północnym Spiszu: Lipnika Wielkiego, Folwarku, Litmanowej. Toteż naturalnie obie grupy łączyły bliskie kontakty towarzyskie i handlowe. Stąd wiele zakarpackich treści kulturowych przedostawało się na Ruś Szlachtowską.
Zarazem wyspa ta, wtopiona w jednolite osadnictwo polskie, przesią­kała licznymi wpływami, choćby górali szczawnickich.

Szlachtowa Kościół

Łemkowie sami siebie pierwotnie nazywali Rusinami lub Rusna­karni. Nazwę Lemki, od używanego przez nich słowa "łem" znaczą­cego "tylko", wprowadził do literatury językoznawca Osyp Lewicki w 1834 roku.
W czasie wielkiej migracji wołosko-ruskiej zarówno pasterze wołoscy, jak i Rusini byli wyznania prawosławnego. Dopiero w latach 1595 i 96, po zawarciu Unii Brzeskiej, powstał w Polsce Kościół greckokato­licki podporządkowany władzy papieża. Przyjęto dogmaty obowiązujące w Kościele rzymskim zachowując jedynie liturgię prawosławną. Kościół
zachował też własną hierarchię i między innymi prawo zezwalające księ­żom świeckim wchodzić przed ostatnimi święceniami w związki mał­żeńskie.
Proces kształtowania się Kościoła greckokatolickiego trwał wiele lat i spotykał się z dużą niechęcią ze strony zarówno duchowieństwa pra­wosławnego, jak i wiernych. Dlatego władze polskie stosowały wobec opornych represje. Toteż wśród Łemków zawsze utrzymywała się świa­domość wymuszonego zerwania: prawosławiem, podtrzymywana przez księży greckokatolickich, którzy nigdy nie przestali sympatyzować z pra­wosławiem i Rosją. Notabene duchowni mieli na Łemkowszczyźnie nie­ kwestionowany autorytet i posłuch zarówno w sprawach religijnych, jak i politycznych. To oni wpoili w Łemków poczucie, że są cząstką wielkiego narodu rosyjskiego.

Carskie wrota w kościele Szlachtowa

Rezultatem tak ukształtowanej świadomości było na przestrzeni burz­liwych dziejów Polski od XVIII wieku sympatyzowanie Łemków z Ro­sjanami, czemu dawali oni wyraz wspierając wojska rosyjskie czy to podczas toczących się na Łemkowszczyźnie walk oddziałów rosyjskich z konfederatami barskimi, czy później, kiedy wojska cara Mikołaja I po­dążały na Węgry tłumić powstanie Kossutha. Dodatkowo, z początkiem XX wieku, władze austriackie swoją polityką celowo rozbudzały wśród Łemków poczucie narodowej odrębności w stosunku do Polaków. Na tej bazie rozwinął się wówczas nurt zwany "staroruskim".
W drugiej połowie XIX wieku zrodził się nowy ruch polityczny, dążący do wyodrębnienia się narodu ruskiego spośród Rosjan, mówiący o jedności Rusinów galicyjskich i Ukrainy kijowskiej, stawiający sobie za główny cel powstanie państwa ukraińskiego.
Odtąd te dwa kierunki: "staroruski" i "ukraiński", będą toczyły ze sobą ustawiczną wojnę polityczną, wciągając ludność cywilną na arenę krwawych walk zarówno w czasie pierwszej, jak i drugiej wojny światowej.

Szlachtowa